Hòa đàm Bulgaria - Liên Xô và Hiệp ước đình chiến Bulgaria - Đồng minh

Ngày 10 tháng 9, phái đoàn của Chính phủ mới ở Bulgraya gồm Giáo sư Dimityr Mikhachev, nguyên Đại sứ Bulgaria tại Moskva; Dimityr Ganev, nguyên đảng viên Đảng Cấp tiến, hiện là Ủy viên Bộ Chính trị BRP (k); Kyril Stanchev, người không đảng phái, trợ lý Bộ trưởng ngoại giao và đại tá Slavkov, đại diện Bộ Chiến tranh Bulgaria đã đáp máy bay đến Varna để hội đàm với Bộ chỉ huy Phương diện quân Ukraina 3 về việc chấm dứt chiến tranh, ký kết hiệp ước hòa bình giữa Bulgaria và Liên Xô.[23] Tại cuộc hội đàm, các đại biểu Bulgaria còn đặt vấn đề phối hợp tác chiến giữa quân đội Liên Xô và quân đội Bulgaria, lúc này đã chuyển sang phe đồng minh chống phát xít Đức và việc khôi phục quan hệ ngoại giao Sofia - Moskva.

Vấn đề đầu tiên được trưởng đoàn Bulgaria, Giáo sư Dimityr Mikhachev đưa ra là việc quân đội Bulgaria tham gia chiến đấu cùng với quân đội Liên Xô chống phát xít Đức cũng như việc phối hợp giữa hai bên trong các chiến dịch quân sự. Nguyên soái F. I. Tolbukhin đồng ý và đề nghị các tập đoàn quân Bulgaria phải được đặt dưới sự chỉ đạo của Bộ Tổng tham mưu quân đội Bulgaria. Mọi kế hoạch phối hợp hoạt động giữa hai quân đội sẽ thông qua sự chỉ đạo của Bộ Tổng tham mưu quân Liên Xô và Bộ Tổng tham mưu quân đội Bulgaria. Hay bên thỏa thuận về việc Phương diện quân Ukraina sẽ cử một đoàn phái viên quân sự Liên Xô đến Sofia để làm việc với Bộ Tổng tham mưu Bulgaria trong các hoạt động phối hợp tác chiến. F. I. Tolbukhin thông báo cho phía Bulgaria về thành phần phái bộ quân sự Liên Xô ở Sofia sẽ do thượng tướng S. S. Biryuzov chỉ huy và cấp phó của ông là tướng I. S. Anoshin, chủ nhiệm chính trị của phương diện quân.[28]

Đại biểu Kyril Stanchev cho biết ông nhận được các thông tin từ Bộ Tổng tham mưu Bulgaria rằng quân Đức đã tập trung nhiều lực lượng gồm Quân đoàn bộ binh 34 và Sư đoàn cơ giới 7 SS tại các khu vực Nish và Skopje trên đất Nam Tư. Các binh đoàn này có thể sẽ tấn công vào Thủ đô Sofia. Phía Bulgaria đề nghị quân đội Liên Xô chi viện vì các tập đoàn quân Bulgaria đều đang trong giai đoạn tổ chức lại, chưa sẵn sàng chiến đấu và trang bị còn kém xa quân Đức. Các phi đội của không quân Bulgaria tại sân bay Sofia đang trong tình trạng thiếu nhiên liệu trầm trọng. Nguyên soái F. I. Tolbukhin hứa sẽ chuyển ngay các đề nghị của phía Bulgaria cho Chính phủ Liên Xô xem xét và quyết định. Trong phạm vi quyền hạn của mình, F. I. Tolbukhin sẽ điều động Tập đoàn quân 37 của tướng M. N. Sharokhin đến biên giới phía Tây Bulgaria để hỗ trợ cho Tập đoàn quân Bulgaria 1. Tập đoàn quân không quân 17 (Liên Xô) sẽ đóng căn cứ chủ yếu tại Sofia. F. I. Tolbukhin cũng cho biết quân đội Liên Xô còn có nhiệm vụ tấn công các đơn vị quân Đức Quốc xã tại Nam Tư và yêu cầu phía Bulgaria đáp ứng các điều kiện để đảm bảo cho việc di chuyển quân đội đến các vị trí đã định. Phía Bulgaria hứa sẽ ưu tiên cung cấp cho quân đội Liên Xô các phương tiện đường sắt và đường thủy hiện có. F. I. Tolbukhin cho biết Chính phủ Liên Xô sẽ cung cấp cho ngành đường sắt Bulgaria 16.000 tấn than để bù đắp cho số nhiên liệu thiếu hụt của phía Bulgaria và cung cấp phụ tùng để phục hồi các đầu máy xe lửa bị hỏng. Các đại biểu Bulgaria hứa sẽ cho trục vớt các tàu của Đức bị đánh đắm trên sống Danub, khôi phục luồng lạch để chuyển quân và vũ khí, khí tài qua Nam Tư. Tại cuộc hội đàm, biên bản thỏa thuận về việc quân đội Liên Xô mượn đường qua lãnh thổ Bulgaria đã được ký giữa Dimityr Mikhachev và F. I. Tolbukhin.[13]

Chiều ngày 10 tháng 9, Dimityr Ganev có cuộc hội kiến riêng với nguyên soái F. I. Tolbukhin về vấn đề quân đội Bulgaria. Theo Dimityr Ganev, các hạ sĩ quan và binh sĩ của quân đội Bulgaria đều sẵn sàng tham gia chiến đấu ngay lập tức bên cạnh quân đội Liên Xô. Tuy nhiên, trong hàng ngũ sĩ quan Bulgaria vẫn có nhiều phần tử thân phái xít, đặc biệt là các sư đoàn đang chiếm đóng Nam Tư. Đối với bộ máy lãnh dạo quân đội Bulgaria, Dimityr Ganev đánh giá tướng Ivan Marinov là người có năng lực chỉ huy, có thể tin cậy được do ông là người không đảng phái. Điểm yếu của viên tướng này là do ngại va chạm nên xử lý tình huống chậm chạp và không kiên quyết đối với các sĩ quan Bulgaria có tư tưởng thân phát xít. Ngoài ra, còn có một số sĩ quan cao cấp trong Bộ Tổng tham mưu quân đội Bulgaria cho rằng việc tham chiến chống nước Đức Quốc xã không phải là trách nhiệm của họ. Trong khi đó, các đơn vị chủ chốt do các sĩ quan của quân đội Bulgaria có cảm tình với Mặt trận Tổ Quốc Bulgaria lại đang đóng quân tại biên giới Bulgaria - Romania. Tại Sofia vẫn còn nhiều đơn vị mà Mặt trận Tổ Quốc chưa nắm được ý định thực sự của các sĩ quan chỉ huy. Các đại biểu Bulgaria đề nghị F. I. Tolbukhin điều động quân đội Liên Xô đến đóng tại Sofia để đảm bảo an ninh cho thành phố trong lúc lực lượng cận vệ nhân dân Bulgaria (công an) chưa thể bảo đảm được nhiệm vụ đó. Tư lệnh Phương diện quân Ukraina 3 (Liên Xô) đáp ứng ngay đề nghị đó bằng việc điều động Sư đoàn bộ binh 34 và Lữ đoàn cơ giới cận vệ 5 đến đóng quân tại Sofia từ ngày 13 tháng 9.[29]

Kết thúc cuộc đàm phán, F. I. Tolbukhin đề nghị Chính phú Bulgaria cử một đoàn đại biểu cấp cao đến Moskva để ký kết hiệp ước chấm dứt chiến tranh với các nước đồng minh Liên Xô, Mỹ và Anh trong thời gian sớm nhất. Ngày 16 tháng 10, phái đoàn cấp cao Bulgaria gồm 4 bộ trưởng, 3 sĩ quan cao cấp và 4 nhân viên ngoại giao đã đến Moskva. Ngày 28 tháng 10 năm 1944, Hiệp ước đình chiến giữa Bulgaria và các nước đồng minh chống phát xít được ký kết tại Moskva bởi Petko Stoyanov, Bộ trưởng ngoại giao Bulgaria, F. I. Tolbukhin, thay mặt chính phủ Liên Xô và tướng James Gammell, tham mưu trưởng các lực lượng đồng minh Anh - Mỹ tại Địa Trung Hải. Hiệp ước cũng quy định đặt quân đội Bulgaria dưới sự chỉ huy của quân đội Liên Xô trong các chiến dịch chống lại nước Đức Quốc xã. Quân đội Anh và Mỹ sẽ cử quan sát viên đến mặt trận của quân đội Liên Xô để phối hợp hành động với liên quân Anh - Mỹ tại khu vực Đông Nam châu Âu. Phía Liên Xô cũng được cử các quan sát viên đến mặt trận phía Tây và Ý. Ủy ban kiểm soát của đồng minh tại Bulgaria (GCC) được thành lập do thượng tướng S. S. Biryuzov làm trưởng ban. Hiệp ước cũng có điều khoản yêu cầu Chính phủ Bulgaria phải bắt giữ tất cả các phần tử thân phát xít và giao nộp các tội phạm chiến tranh bị bắt trên lãnh thổ Bulgaria cho tòa án quốc tế sẽ được thành lập sau khi chiến tranh kết thúc.[23]

Hòa giải Bulgaria - Nam Tư

Mặc dù quân đội Bulgaria đã rút khỏi các khu vực Nish và Skopie nhưng người Nam Tư chưa thể quên những tội ác mà quân Bulgaria dưới thời Sa hoàng Boris gây ra tại Nam Tư. Sau khi chiếm đóng Nam Tư, quân đội Đức quốc xã đã sử dụng quân đội Bulgaria đàn áp phong trào du kích ở Nam Tư. Quân giải phóng nhân dân Nam Tư coi các đơn vị Bulgaria như tòng phạm của quân đội Đức Quốc xã vì những tội ác mà họ đã gây ra trên đất nước Nam Tư. Mặc dù đến tháng 9 năm 1944, quân đội Bulgaria đã đứng về phe đồng minh chống phát xít và nhưng để làm cho người dân Nam Tư và các binh sĩ của Quân giải phóng nhân dân Nam Tư nhận thức được điều đó hoàn toàn không đơn giản. Đó chính là vấn đề mà cơ quan chính trị của Phương diện quân Ukraina 3 phải xử lý trong khi kế hoạch của Chiến dịch giải phóng Beograd, Chiến dịch Hungary và Chiến dịch Áo đều có sự tham gia phối hợp của quân đội Liên Xô, quân đội Romania, quân đội Bulgaria và Quân giải phóng nhân dân Nam Tư.[30]

Ngày 11 tháng 9, Georgy Mikhailovich Dimitrov, lãnh tụ Đảng Công nhân Bulgaria (cộng sản) BRP (k) đã gửi thư cho Nguyên soái Josip Broz Tito, Tổng tư lệnh Quân giải phóng nhân dân Nam Tư, lãnh tụ của Liên đoàn Cộng sản Nam Tư. Bức thư giải thích rõ tình hình ở Bulgaria đã thay đổi, chính quyền của Mặt trận Tổ Quốc đã được thiết lập ở Bulgaria. Chính quyền này mong muốn khôi phục quan hệ anh em với những người láng giềng Nam Tư trên cơ sở tin cậy lẫn nhau giữa những người cộng sản và cùng chung một chiến tuyến chống phát xít Đức. Quân đội Bulgaria đang trong quá trình cải tổ triệt để nhằm hướng đến những mục tiêu đó. Những sĩ quan và binh sĩ trước đây tham gia đàn áp, tàn sát nhân dân Nam Tư và chống lại Quân giải phóng nhân dân Nam Tư đều sẽ bị thanh lọc và loại ngũ, thậm chí sẽ bị truy tố như tội phạm chiến tranh. Các binh đoàn quân đội Bulgaria sẽ tham chiến chống lại quân đội Đức Quốc xã trong các chiến dịch sắp tới đều gồm quân du kích và những người tình nguyện. Bởi vậy, các đơn vị Bulgaria sẽ chiến đấu bên cạnh quân đội Liên Xô và Quân giải phóng nhân dân Nam Tư đều được đổi mới về chất. Đáp lại bức thư của Georgy Mikhailovich Dimitrov, Josip Broz Tito hứa sẽ làm hết sức mình để bảo đảm cho quan hệ giữa Quân giải phóng nhân dân Nam Tư và quân đội của nước Bulgaria mới đem lại những hiệu quả tốt nhất trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít.[31]

Chuyến thăm Sofia của phái bộ quân sự Anh - Mỹ

Theo sự sắp xếp của Bộ trưởng Chiến tranh Bulgaria Damian Velchev diễn ra sau lưng Thủ tướng Chính phủ Bulgaria, ngày 17 tháng 9, một nhóm sĩ quan cao cấp của quân đội Anh và Mỹ đến Sofia qua ngả Thổ Nhĩ Kỳ để gặp tướng Ivan Marinov, Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria mà không thông báo trước cho đồng minh Liên Xô theo quy ước về phối hợp hoạt động chính trị - quân sự tại mặt trận do một trong các bên đồng minh kiểm soát. Các sĩ quan Anh, Mỹ yêu cầo tướng Ivan Marinov trao cho họ quyền sử dụng các sân bay ở Bulgaria, sơ đồ các bãi thủy lôi ở Biển Đen thuộc lãnh hải Bulgaria và cho phép các tàu của Anh được cập bến tại một số cảng ở Nam Bulgaria. Người Anh cũng đã cử các sĩ quan hải quân đến các cảng này để tiếp nhận tàu bè mặc dù Chính phủ Bulgaria không hề được biết trước việc đó. Các sĩ quan Anh, Mỹ còn đề nghị tướng Ivan Marinov để cho quân Anh, huấn luyện quân sự cho quân đội Bulgaria và giúp đỡ họ ở Balkan mặc dù Chính phủ Bulgaria không hề yêu cầu quân đồng minh Anh, Mỹ làm việc đó. Các sĩ quan Anh, Mỹ chờ đợi hồi đáp của phía Bulgaria vào ngày 18 tháng 9. Tướng Marinov không hứa hẹn gì và ngày sau đó đã báo cáo lên thủ tướng Kimon Georgyev và thông báo cho tư lệnh Phương diện quân Ukraina 3 về chuyến thăm bất ngờ này của các đồng minh Anh, Mỹ.[32]

Tối 17 tháng 9, tướng Ivan Marinov đến cơ quan của tướng S. S. Biryuzov tại Sofia để thông báo chi tiết những yêu cầu của các đồng minh Anh, Mỹ và đề nghị phía Liên Xô cho biết quan điểm của mình. Tướng S. S. Biryuzov cho rằng, những vấn đề này có liên quan đến chủ quyền quốc gia của Bulgaria, vì vậy, nó phải được Chính phủ Bulgaria quyết định. Mặt khác, việc đó cũng có liên quan đến phía Liên Xô do Bulgaria hiện đã là đồng minh của Liên Xô và theo thỏa thuận về việc Bulgaria cho quân đội Liên Xô mượn đường để tiến hành các chiến dịch giải phóng Nam Tư, Bulgaria trở thành hậu phương trực tiếp của quân đội Liên Xô tại Balkan. Tướng Ivan Marinov được tướng S. S. Biryuzov khuyên nên trì hoãn một thời gian để chờ ý kiến tứ hai chính phủ Bulgaria và Liên Xô. Tuy nhiên, ngày 18 tháng 9, tướng Ivan Marinov đã triệu tập các sĩ quan Anh, Mỹ đến Bộ tư lệnh của mình và tuyên bố thẳng thừng rằng Bulgaria không cần đến sự giúp đỡ của các đồng minh Anh, Mỹ. Không đạt được bất cứ một mục tiêu nào để tham gia vào các sự kiện quân sự chính trị tại Bulgaria, các đại biểu quân sự Anh, Mỹ rời Sofia vào buổi chiều cùng ngày.[13]

Khi sự việc được báo cáo về Moskva. I. V. Stalin đã phê phán ngay cách thức làm việc của các tướng lĩnh Liên Xô và Bulgaria do họ không biết đến phép lịch sự ngoại giao và sự nhã nhặn trong quan hệ đối ngoại. Theo I. V. Stalin, không thể nói thẳng thừng là Liên Xô và Bulgaria không cần đến các nước đồng minh mà chỉ cần nói rằng các đồng minh đã thỏa thuận về vấn đề phối hợp trên mặt trận do quân đội từng nước đảm nhận tại Hội nghị Tehran năm 1943. Quân đội Liên Xô không can thiệp vào các hoạt động quân sự của đồng minh ở Pháp và toàn mặt trận phía Tây nói chung. Ngược lại, quân đội Anh, Mỹ cũng không nên can thiệp vào các hoạt động của quân đội Liên Xô tại mặt trận phía Đông. Nếu họ muốn tham gia thì việc hội đàm sẽ không thể diễn ra chỉ riêng với Bulgaria mà còn phải có sự tham gia của Moskva. Phó tổng tham mưu trưởng A. I. Antonov nhận thiếu sót và cho rằng đó là vì các tướng lĩnh Liên Xô chỉ biết về quân pháp hơn là công pháp quốc tế. I. V. Stalin bác lại ý kiến đó và dạy cho các sĩ quan cao cấp của Bộ Tổng tham mưu Liên Xô thêm một bài học nữa về phép lịch sự ngoại giao:

Sau chuyến đi thăm này, các nhóm sĩ quan Anh, Mỹ còn tiếp tục tìm cách gặp Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria để bàn về việc cho quân đồng minh Anh. Mỹ sử dụng lãnh thổ Bulgaria để tiến hành chiến tranh. Lần này, tướng Ivan Marinov mời họ đến gặp tướng S. S. Biryuzov, trưởng ban kiểm soát của quân đội đồng minh ở Bulgaria để thảo luận. Trong cuộc gặp, tướng S. S. Biryuzov nhắc lại với các sĩ quan Anh, Mỹ rằng họ nên tuân thủ những hiểu biết đã được Liên Xô cùng Anh và Mỹ thỏa thuận tại Tehran. Vấn đề mà các sĩ quan Anh, Mỹ yêu cầu nằm ngoài phạm vi quyền hạn của Bộ tư lệnh Phương diện Ukraina 3 mà phải do hai chính phủ Liên Xô và Bulgaria quyết định. Tướng S. S. Biryuzov cũng phản đối hành động của một viên thiếu tá quân đội Anh tại Hy Lạp khi ông này đòi một lữ đoàn quân Bulgaria đang còn đóng tại tỉnh Kavála (vùng tranh chấp giữa Bulgaria và Hy Lạp) phải thuộc quyền chỉ huy của Bộ tư lệnh liên quân đồng minh ở Địa Trung Hải chứ không thuộc quyền chỉ huy của Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria. Việc làm đó là sự vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của Bulgaria. Trước những kiến giải của tướng S. S. Biryuzov, các sĩ quan Anh, Mỹ không còn cách nào khác là quay về làm đúng chức trách của họ trong Ủy ban kiểm soát liên hợp của đồng minh tại Bulgaria.[33]

Thủ tướng Anh và việc phân chia ảnh hưởng ở Balkan

Tháng 10 năm 1944, Thủ tướng Anh Winston Churchill đến thăm Moskva lần thứ hai để hội đàm với I. V. Stalin về vấn đề Balkan. Cùng tham dự về phía Anh có Bộ trưởng ngoại giao Anthony Eden, đại sứ Anh tại Moskva Archibald Clark Kerr. Đại sứ Hoa Kỳ tại Moskva Averell Harriman cũng được mời tham dự nhưng chỉ với tư cách quan sát viên do không được tổng thống Franklin Roosevelt ủy quyền phát biểu chính kiến của Hoa Kỳ. Cuộc gặp diễn ra tại biệt thự của I. V. Stalin ở Kunsevo, ngoại ô Moskva.

Sau khi thông báo cho phía Liên Xô biết Chính phủ Anh công nhận đường biên giới phía Tây của Liên Xô lấy Đường Curzon (Curzon Line) làm cơ sở, hai bên chuyển sang thảo luận vấn đề Balkan. Winston Churchill cho rằng có hai quốc gia cần phải được bàn thảo, đó là Hy Lạp và Romania. Phía Anh cho rằng họ cần có ảnh hưởng tại Hy Lạp để có một đầu cầu trên Địa Trung Hải, trong khi đó, Liên Xô cũng cần có một nước Romania không chống lại mình ở Balkan. I. V. Stalin cho rằng không nên đặt vấn đề theo cách đó vì phía Mỹ sẽ cho rằng Anh và Liên Xô thỏa thuận phân vùng ảnh hưởng sau lưng họ. Winston Churchill nói rằng những thỏa thuận tại đây chỉ là một "bản nháp", nó sẽ được đại sứ Hoa Kỳ ghi nhận và báo cáo với tổng thống Franklin Roosevelt để ba cường quốc có thể đi đến một thỏa thuận chính thức tại hội nghị Tam cường sẽ được tổ chức trong thời gian tới. Và Winston Churchill đưa ra một "bản nháp" thật sự. Đó là một tờ giấy gấp tư có ghi nhưng dòng đơn giản về việc phân chia ảnh hưởng của các cường quốc ở Balkan:

I. V. Stalin không nói gì. Sau khi đọc xong, ông chỉ đặt tờ giấy xuống bàn và đẩy nó lại phía Winston Churchill. Thủ tướng Anh phá vỡ sự im lặng bằng lời khuyên phía Liên Xô không nên quá nghi ngại. Vấn đề này có thể giải quyết một cách dễ dàng thông qua các công thức đó. I. V. Stalin nói rằng ông không cần giữ tờ giấy đó và thẳng thừng từ chối kiến giải về một sự sắp xếp các "khu vực ảnh hưởng" ở Đông Âu. Ông nói rõ rằng "một đất nước xã hội chủ nghĩa không có tham vọng phân chia thuộc địa như đế quốc Anh, điều đó trái với nguyên tắc cơ bản trong chính sách ngoại giao của Liên Xô". Winston Churchill đề nghị I. V. Stalin cho phép Bộ trưởng ngoại giao Liên Xô được làm việc trước với Bộ trưởng ngoại giao Anh về vấn đề này. I. V. Stalin không phản đối nếu việc đó chỉ dừng lại ở sự tham khảo ý kiến mà không đi đến một thỏa thuận chính thức.

Trong buổi làm việc tiếp theo giữa Anthony Eden và V. M. Molotov, phía Liên Xô cho rằng ở cả Nam Tư và Hungary, tỷ lệ ảnh hưởng của Liên Xô phải là 75%. Phía Anh nhượng bộ bằng cách đề nghị gác vấn đề Hungary lại cho phiên làm việc sau, còn ở Nam Tư, người Nga có thể có ảnh hưởng đến 60%, đối Bulgaria là 90% ảnh hưởng của Nga. V. M. Molotov cho rằng do truyền thống lịch sử, Nga phải có 90% ở Bulgaria. A. Edden cho rằng tỷ lệ ảnh hưởng Nga/Anh ở Bulgaria chỉ nên là 80%/20% nhưng tiếp tục bảo lưu tỷ lệ 50/50 cho Nam Tư. V. M. Molotov tiếp tục yêu cầu cho phía Liên Xô có 90% ảnh hưởng ở Bulgaria, còn ở Nam Tư chí ít cũng phải đạt 60% ảnh hưởng của Liên Xô. Anthony Eden đề nghị dừng cuộc làm việc để các bên báo cáo cho lãnh đạo của mình. Hai bên không có thỏa thuận với nhau nhưng phía Liên Xô đã đạt được mục đích tìm hiểu ý đồ thật sự của người Anh đối với vùng Balkan. V. M. Molotov tuyên bố đây chỉ là cuộc tham khảo ý kiến và yêu cầu cả hai bên không được lưu giữ lại các biên bản, các ghi chép. Sau khi nhận được báo cáo của Averell Harriman về đề nghị phân chia ảnh hưởng của các cường quốc tại Balkan, Tổng thống Hoa Kỳ Franklin Roosevelt đã chuyển đến Moskva một bức điện phản đối ý tưởng của người Anh. Bức điện có đoạn viết:

Từ đó về sau, công thức phân chia phần trăm ảnh hưởng ở Balkan không bao giờ được nhắc lại tại các hội nghị Tam cường diễn ra sau đó.

Tổ chức lại quân đội Bulgaria

Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, mặc dù quân đội Liên Xô và quân đội Bulgaria không trực tiếp đụng độ trên chiến trường và người dân Bulgaria vẫn nhớ đến người Nga khi họ đánh bại Đế quốc Otoman trong cuộc Chiến tranh Balkan 1877-1878 giải phóng dân tộc Bulgaria khỏi ách chiếm đóng của Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, quân đội Bulgaria thân Đức dưới thời Vua Boris III và Nhiếp chính vương Simeon I lại gây ra những tội ác với nhân dân các nước láng giềng. Quân đội này đã đàn áp các cuộc khởi nghĩa của người Nam Tư ở Macedonia (nay là Cộng hòa Macedonia) và người Hy Lạp ở miền Bắc nước này. Trong hàng ngũ sĩ quan trung cao cấp Bulgaria, còn nhiều phần tử thân phát xít và cộng tác chặt chẽ với ché độ này để đàn áp những người du kích Bulgaria chống phát xít. Do đó, việc tổ chức lại quân đội Bulgaria là việc làm cấp bách của Chính phủ mới ở Bulgaria.[35]

Ngày 16 tháng 9, Damian Velchev, Bộ trưởng Chiến tranh Bulgaria có công văn gửi tướng S. S. Biryuzov, Trưởng ban kiểm soát đồng minh tại Bulgaria hứa sẽ làm mọi việc để phối hợp hoạt động một cách thống nhất giữa quân đội Bulgaria và quân đội Liên Xô để đưa quân đội Bulgaria tham gia chiến đấu chống phát xít Đức trong thời hạn ngắn nhất. Thế nhưng, trong cuộc hội đàm ngày 19 tháng 9 giữa các đại diện của Phương diện quân Ukraina 3 gồm các tướng S. S. Biryuzov, tướng I. S. Anoshin với đoàn đại biểu chính phủ Bulgaria gồm Thủ tướng Kimon Georgyev, Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria, tướng Ivan Marinov, Bộ trưởng Chiến tranh Bulgaria Damian Velchev và một đại tá đại diện cho Bộ Tổng tham mưu Bulgaria thì Damien Velchev lại quay ngoắt 180 độ. Nếu Thủ tướng Bulgaria và Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria chủ trương nhanh chóng triển khai quân đội Bulgaria chống lại quân đội Đức Quốc xã thì Bộ trưởng Chiến tranh Bulgaria và đại diện Bộ Tổng tham mưu Bulgaria lại chống lại chủ trương này với lý do quân đội Bulgaria không đủ sức chiến đấu và không đáng tin cậy. Tướng S. S. Biryuzov hứa sẽ trang bị lại cho quân đội Bulgaria bằng vũ khí, đạn dược của Liên Xô, kể cả xe tăng và máy bay. Phía Liên Xô sẽ cung cấp hơn 5.000 tấn nhiên liệu cho máy bay và xe cơ giới Bulgaria hoạt động trở lại. Các đơn vị kỹ thuật của quân đội Liên Xô sẽ giúp đỡ quân đội Bulgaria khôi phục hoạt động của các vũ khí hạng nặng, khí tài và phương tiện chiến tranh khác. Các chuyên gia quân sự Liên Xô sẽ giúp đỡ huấn luyện quân đội Bulgaria về chiến thuật, kỹ năng tác chiến và phối hợp, hiệp đồng binh chủng. Phương diện quân Ukraina 3 hoàn toàn có đủ khả năng để làm việc này. Còn việc quân đội này có tin vậy được hay không thì còn phải chờ một cuộc kiểm tra thực tế do Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria và đại diện Phương diện quân Ukraina 3 tiến hành ngay sau đó. Không còn lý do để trì hoãn, tướng Damian Velchev buộc phải chấp nhận chủ trương của Thủ tướng Kimon Georgyev và Tổng tư lệnh Ivan Marinov.[5]

Ban chấp hành trung ương Đảng Công nhân Bulgaria cử đại tá Ivan Vinarov, chỉ huy lực lượng bảo vệ quân đội Bulgaria cùng các sĩ quan tùy tùng của Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria đến các đơn vị để tìm hiểu tình hình quân đội Bulgaria. Sau ba ngày kiểm tra, ngày 23 tháng 9, đoàn công tác này đã có báo cáo gửi chính phủ Bulgaria và Tổng tư lệnh quân đội Bulgaria. Báo cáo nêu rõ rằng không có một đơn vị nào của quân đội Bulgaria không phục tùng chính phủ của Mặt trận Tổ Quốc Bulgaria. Không một sĩ quan, hạ sĩ quan và binh sĩ Bulgaria nào chống lại sự chỉ đạo của chính phủ Mặt trận Tổ Quốc đối với quân đội. Quân đội Bulgarya hoàn toàn có khả năng chiến đấu và chỉ cần thêm hai tuần nữa để thống nhất vấn dề hợp đồng tác chiến với quân đội Liên Xô là có thể tham chiến với sức chiến đấu cao hơn. Tuy nhiên, tướng Damian Velchev lại cho rằng các cuộc hội nghị, mít tinh để khích động tinh thần chống phát xít Đức của các binh sĩ Bulgaria là dấu hiệu của sự tan rã trong quân đội. Đại tá Ivan Vinarov đã bác bỏ lập luận đó của Damian Velchev bằng các biên bản của các cuộc mít tinh, trong đó thể hiện các sĩ quan và binh sĩ Bulgaria đều nóng lòng muốn góp sức mình vào cuộc đấu tranh chống phát xít Đức, đem lại hòa bình cho châu Âu và Balkan. Trước những chứng cứ không thể chối cãi, tướng Damian Velchev phải rút lui ý kiến của mình.[31]

Thực hiện thỏa thuận về việc huấn luyện nâng cao khả năng chiến đấu cho quân đội Bulgaria, từ đầu tháng 10 năm 1944, Phương diện quân Ukraina 3 đã cử 7 tổ chuyên gia quân sự đến phối hợp huấn luyện cho các sư đoàn Bulgaria. Tổ của đại tá P. M. Tartachevsky đến Sư đoàn bộ binh 4, tổ của đại tá V. P. Kheraskov đến Sư đoàn bộ binh 5, tổ của đại tá I. S. Titov đến Sư đoàn bộ binh 6, tổ của đại tá S. G. Galiakberov đến Sư đoàn bộ binh 9, tổ của đại tá F. V. Grigoryev đến Sư đoàn bộ binh 12, tổ của đại tá kỵ binh G. P. Shaforyod đến Sư đoàn kỵ binh 1 và tổ của đại tá kỵ binh V. Ya. Pogidayev đến Sư đoàn kỵ binh 2.[36] Trung tuần tháng 10 năm 1944, Bộ Tổng tham mưu quân đội Liên Xô ra quyết định hợp nhất các tổ công tác này thành Đoàn cố vấn quân sự Liên Xô ở Bulgaria do thiếu tướng A. V. Blagodatov làm trưởng đoàn. Đội ngũ cán bộ chỉ huy cao cấp của quân đội Bulgaria cũng được Tổng tư lệnh Ivan Marinov cải tổ lại. Những người chỉ huy cuộc khởi nghĩa Tháng Chạp năm 1923 còn chưa bị Vua Boris xử bắn đã được triệu tập vào quân đội để chỉ huy các tập đoàn quân và các sư đoàn Bulgaria gồm Georgyev Damyanov, Zakhari Zakharyev, Ivan Kinov, Ferdinand Kozovsky, Ivan Mikhailov, Branimir Ormanov và Pyotr Panchevsky[21] Một số sĩ quan cao cấp Bulgaria trước đây bị loại ngũ do tư tưởng chống phát xít như Vladimir Stoychev, Todor Toshev, Stoyen Trendafilov cũng được gọi tái ngũ để tham gia chỉ huy quân đội Bulgaria. Tướng Steryu Antanasov, Ủy viên trung ương BRP (k) được cử làm Phó tổng tư lệnh quân đội Bulgaria phụ trách các vấn đề chính trị. Đại bộ phận các sĩ quan cấp dưới được thay thế bằng các hạ sĩ quan có tinh thần cách mạng.[37]

Tuy nhiên, một số bộ trưởng trong Chính phủ Kimon Georgyev có tư tưởng thân phương Tây như Petko Stoyenov (tài chính), Nikola Petkov (không bộ) vẫn tiếp tục chống đối chủ trương đưa quân đội Bulgaria ra mặt trận chống Đức Quốc xã. Để giải quyết dứt khóa vấn đề này, ngày 12 tháng 10, Thủ tướng Kimon Georgyev và Bộ trưởng chiến tranh Damian Velchesv cùng ký vào quyết định thành lập Tập đoàn quân Bulgaria 1 do trung tướng tái ngũ Vladimir Stoychev làm tư lệnh, thiếu tướng Steryu Antanasov làm phó tư lệnh, thiếu tướng Pyotr Panchevsky làm tham mưu trưởng. Tổng quân số của Tập đoàn quân gồm 96.130 người, gồm các sư đoàn bộ binh 3, 8, 10, 11, 12, 16 cùng các trung đoàn xe tăng, pháo binh và các phương tiện tăng cường khác.[31] Trong quý IV năm 1944, Quân đội Bulgaria đã có thêm các tập đoàn quân 2 và 4. Tổng quân số của ba tập đoàn quân Bulgaria (1, 2 và 4) tham gia chiến đấu cùng Phương diện quân Ukraina 3 trong giai đoạn cuối của Chiến tranh thế giới thứ hai ở châu Âu lên đến 474.000 người, gồm 18 sư đoàn bộ binh, 5 sư đoàn kỵ binh, 5 lữ đoàn xe tăng và 11 trung đoàn pháo binh.[38]

Từ tháng 10 năm 1944 đến khi chiến tranh kết thúc, Quân đội Bulgaria đã nhận được nhiều trang bị kỹ thuật, vũ khí, khí tài và các phương tiện vật tư bảo đảm gồm: 344 máy bay (trong đó có 120 chiếc Yak-3, 120 chiếc IL-2, 96 chiếc Pe-2), 65 xe tăng T-34, 410 pháo nòng dài, 155 lựu pháo, 280 pháo chống tăng, 370 súng cối, 18.800 súng trường, 10.615 tiểu liên, 1.270 trung liên, 420 đại liên, 369 điện đài, 2.572 điện thoại, 370 xe ô tô và hơn 4 triệu viên đạn các loại. Cơ quan hậu cần của Phương diện quân Ukraina 3 đã cung cấp cho quân đội Bulgaria 20.000 mét vải và 5.000 đôi giày để trang bị cho sĩ quan và binh sĩ quân đội Bulgaria, cung cấp hơn 3.000 tấn nhiên liệu các loại để vận hành các xe tăng, máy kéo, ô tô và các khí tài hạng nặng khác.[36]